بلوچستان و نوروز
هرساله مردم اصیل و نجیب ایران در آستانه جشن باستانی و ملی نوروز از
نیمه دوم اسفندماه در سراسر کشور به استقبال فصل بهار و شروع سال نو می
روند.
هر قوم و قبیله ایرانی مطابق با فرهنگ و آداب و رسوم دیرینه خود آیین نوروزی را برپامی‌دارند.
مردم بلوچستان نیز که خود را آریاییان اصیل می‌دانند همانند سایر نقاط کشور در ایام نوروز به جشن، پایکوبی و برپایی آیینهای ویژه می‌پردازند. بلوچستانیها در ایام نوروز عروسیها و جشنهایی از قبیل ختنه کودکان را با شکوه بیشتری برگزار می‌کردند و هر خانواده سعی داشت اینگونه جشنها را در روزهای نخست سال نو برگزارکند زیرا بهار را تحول و دگرگونی روح انسان و طبیعت می‌دانستند.
محققان، پژوهشگران و علاقه‌مندان به فرهنگ و زبان بلوچ اذعان می‌دارند مردم این منطقه پایبندی و تعصب ویژه‌ای به برپایی جشنهای ایام نوروزدارند.
آنان می‌گویند: آیینهای نوروزی در “مکران” بیشتر از هر جای ایران رواج داشته و در قسمت “سرحد” بلوچستان این آیینها کمتر به چشم می‌خورد.
بلوچستان به دو قسمت مکران که مرکز آن نیکشهر شامل شهرستانهای “نیکشهر، چابهار، سرباز، ایرانشهر و سراوان” و سرحد شامل شهرستانهای “خاش و زاهدان” تقسیم می‌شود.
بلوچستانیهای خونگرم آیینهای مختلفی در ایام نوروز دارند که از آن جمله جشن بهارگاهی (بهاری) است.
این جشن از جمله آیینهای ویژه مردم بلوچستان است که بیشتر عشایر و کوچ نشینان قوم بلوچ همچنان به برگزاری آنها پایبند هستند.
در بلوچستان اینگونه آیینها بیشتر به صورت گروهی و با نظم خاصی انجام می‌شود و با توجه به اینکه قوم بلوچ از قبیله‌ها و طایفه‌های زیادی تشکیل شده هر یک از آنها با دعوت سران قوم به برنامه ریزی و تهیه و تدارک لوازم این جشنهایی که اجدادشان آنان را مهمترین مراسم قوم بلوچ می‌دانند، مشغول می‌شوند.
“سفر به در” از دیگر آیینهای نوروزی مردم بلوچستان است.
مراسم “سیزده به در” در میان مردم ایران وجود دارد و در بلوچستان نیز این مراسم با شیوه‌ای دیگر اجرا می‌شود.
در این منطقه سیزده به در را “سفر به در” می‌خوانند و معتقدند که در این روز روح‌های پلید، جن‌ها و مصیبتها ازهر روزنه‌ای وارد خانه مردم شده و باید در این چند روز سفر به در و خانه تکانی انجام و مواد خوشبویی به نام “سوچکی” برای تمیز و خوشبو کردن خانه در آتشدانها دود شود.
در اعتقاد آنان اجنه و ارواح پلید دارای روح شیطانی هستند و از تمیزی و خوش بویی گریزان هستند.
هنگام اجرای مراسم سفر به در کودکان نقش مهمی دارند و آنان به صورت گروهی دور خانه‌ها می‌چرخند و با نوای “سفر خطر بلا بدر” پلیدیها و روح‌های شیطانی را از خانه و کاشانه خود دور می‌کنند.
این مراسم امروزه نیز در برخی روستاهای شهرستان نیکشهر بویژه بخش “بنت” همچنان برگزار می‌شود.
در این روز برخی از روستاییان به زیارتگاهها رفته و با ذبح بز و گوسفند به پختن غذا می‌پردازند.
با توجه به اینکه پدر و مادر در میان اقوام بلوچ از احترام خاصی برخوردارند بیشتر مردم غذاهای پخته شده را با نیت شادی روح آنان در میان افراد نیازمند توزیع کرده و بخشی از آن را خود مصرف می‌کنند. آنان بر اساس رسوم کهن خود اندکی از غذاها را نیز در کنار بوته‌ها برای مصرف پرندگان و جوندگان قرار می‌دهند.
“حنابندان و شستن گوسفندان”
یکی دیگر از آیینهایی که همچنان در بلوچستان به خصوص در میان عشایر و دامداران برگزار می‌شود این است که گوسفندان خود را به رودخانه‌ها و محلی که آب روان باشد برده و به شستن و تمیز کردن احشام خود می‌پردازند.
اعتقاد آنان بر این است که در این ایام زمین طراوت ویژه‌ای به خود گرفته، شکوفه‌ها سر از خاک بیرون زده، مردم نیز خانه و کاشانه خود را تمیز کرده اند و گوسفندان نیز باید از این تغییر و تحول بهره‌مند شوند. پس از شستن احشام زنان حناهایی را که از قبل آماده کرده‌اند به گوسفندان می‌بندند و آنها را با نقشهایی از اشکال مختلف بر پشم گوسفندان رسم می- کنند.
دامداران با نقشهایی متفاوت که بر پشت سر و دمبه گوسفندان خلق می‌کنند، سعی دارند گوسفندانشان در مقابل سایر احشام بیشتر جلب توجه کنند.
“پختن غذا سر چهار راهها”
اکنون این مراسم کاملا از بین رفته اما در قدیم روستاییان به خصوص عشایر منطقه بر سر چهار راهها و جایی که رفت و آمد زیاد بوده می‌رفتند و به پختن غذا برای رهگذران می‌پرداختند و پس از آن ستایش خداوند را انجام می‌دادند.
“گاو جنگی یا گاوبازی”
در میان مردم بلوچ از دوران گذشته مراسم “گاوجنگی” یا همان “گاوبازی” مرسوم بوده و این مراسم در نیکشهر و بخش قصرقند بیشتر رواج دارد.
این مراسم که بیشتر کشاورزان به آن می‌پرداختند به منظور جلب توجه مردم استانهای همسایه انجام می‌شده است.
” آتش بازی”
آتش در بلوچستان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده است چرا که مردم هنگام عید بعد از شام در حاشیه شهرها و روستاها با جمع شدن دور آن به نقل روایات و اشعار می‌پرداختند.
عده‌ای از جوانان نیز با رد شدن از روی آن به این مراسم رونق خاصی می بخشیدند.
قلعه تاریخی “چهل دختران” که در شهرستان نیکشهر وجود دارد در زمانهای قدیم عبادتگاه مردم بوده و در هنگام عید با روشن کردن آتش به نماز و نیایش می‌پرداختند. محققان، عقاید آتش پرستی در میان قوم بلوچ را به دلیل همجواری بلوچستان قدیم با فارس و زرتشتیان می‌دانند.
“رژه اسبها و شترها”
این مراسم توسط پادشاهان در زمانهای قدیم برگزار می‌شد و با دعوت از مردم و اهالی روستاهای اطراف، حکمرانان در ایام عید به جشن و پایکوبی می پرداختند.
در حاشیه این مراسم نیز عده‌ای به رقابتهای کشتی و تیراندازی پرداخته و به برندگان یک من (معادل یکهزار و ۲۰۰گرم) برنج یا خرما جایزه تعلق می گرفت.
“عطامحمد شریف” محقق و تاریخ دان بلوچ، عید نوروز را در میان نژاد آریایی و ایرانیان از جمله جشنهای ملی و دینی می‌داند.
او می‌گوید: اقوام بلوچ با داشتن زبان، شکل و شمایل چهره شناسی خود جزو آریاییهای اصیل ایران هستند و عید نوروز نیز یکی از اعیاد دینی آنان بوده که در مکران بزرگ برگزار می‌شد.
وی اظهار داشت: با حاکم شدن دین مبین اسلام در سرزمین آریایی عید نوروز کم رنگ شد و اکنون گوشه‌هایی از آیینهای گذشته به چشم می‌خورد.
شریف می‌گوید: جایگاه ویژه نوروز در بلوچستان همانند سایر کشور به گونه ای بوده است که پدران و مادران نام فرزندان خود را از روی آن اختیار می- کردند.
این تاریخ دان بلوچ می‌افزاید: در زمانهای بسیار قدیم، حکمرانان دو بار در سال مالیات را جمع آوری می‌کردند که یکی از این ایام عید بوده است. او ادامه می‌دهد: حاکمان با گرفتن مالیات از مردم آنها را به عنوان هدیه به پادشاهان یا حاکمان بزرگ استانهای همجوار می‌دادند.
باید دانست که مردم بلوچستان از آداب و رسوم غنی و با شکوهی برخوردار هستند و اگر به آنها توجه نشود، بیم فراموشی اینگونه آیینها احساس می‌شود.
